Przemoc w literaturze przedmiotu nie jest ujmowana wyłącznie jako akt fizycznej agresji. Współczesne definicje, łączące ujęcia Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego (APA), podkreślają jej wieloaspektowy i systemowy charakter. Przemoc może przyjmować formę nie tylko bezpośredniego naruszenia ciała lub psychiki jednostki, lecz także dominacji strukturalnej i symbolicznej – wpisanej w relacje społeczne, instytucje oraz kulturę.

Z tego względu skutki przemocy należy rozpatrywać nie tylko w wymiarze indywidualnym, ale również jako rezultat nierówności społecznych, zaniedbań systemowych oraz utrwalonych wzorców relacji władzy. Celem niniejszego tekstu jest ukazanie psychologicznych konsekwencji przemocy oraz wpływu braku skutecznych działań instytucjonalnych na pogłębianie się krzywdy, wykluczenia i traumy.

Na potrzeby niniejszej pracy przyjęto następującą definicję przemocy:

Przemoc stanowi celowe działanie polegające na użyciu siły fizycznej, psychicznej lub władzy – rzeczywistej bądź symbolicznej – wobec jednostki, grupy społecznej lub samego siebie, które prowadzi lub może prowadzić do szkód fizycznych, psychicznych, emocjonalnych, rozwojowych, społecznych lub do śmierci. Mechanizm przemocy obejmuje intencję zranienia, podporządkowania lub utrzymania kontroli, a jej skutki są odczuwalne zarówno bezpośrednio, jak i w długofalowej perspektywie psychicznej i społecznej.

Definicja ta łączy elementy wskazywane przez WHO i APA.

Skutki przemocy fizycznej

Przemoc fizyczna wywiera głęboki i często długotrwały wpływ na zdrowie psychiczne ofiar. Do najczęstszych konsekwencji należą:

Zaburzenia lękowe – ofiary często żyją w stanie przewlekłego lęku, obawy przed kolejnymi atakami, nadmiernej czujności („strachu na czuwaniu”) oraz doświadczają trudności z koncentracją.

Zaburzenia depresyjne – przemoc fizyczna może prowadzić do depresji, poczucia beznadziejności, obniżonej samooceny oraz izolacji społecznej. Ofiary nierzadko odczuwają wstyd, winę lub bezsilność.

Zespół stresu pourazowego (PTSD) – objawiający się m.in. koszmarami sennymi, flashbackami, unikaniem bodźców przypominających traumę, nadmiernym pobudzeniem oraz chronicznym lękiem.

Problemy z tożsamością – doświadczenie przemocy może prowadzić do głębokiego zaburzenia obrazu siebie, przekonania o braku prawa do bezpieczeństwa, szacunku i ochrony.

Skutki przemocy psychicznej

Przemoc psychiczna, choć często bagatelizowana, bywa równie destrukcyjna jak przemoc fizyczna:

Poczucie bezwartościowości – długotrwała krytyka, manipulacja emocjonalna i upokarzanie prowadzą do trwałego obniżenia samooceny.

Chroniczny stres – ciągłe napięcie, lęk przed reakcją sprawcy oraz poczucie zagrożenia mogą prowadzić do wyczerpania emocjonalnego.

Zaburzenia nastroju – w tym depresja, stany lękowe oraz trudności w regulowaniu emocji.

Zaburzenia relacji interpersonalnych – trudności w budowaniu bezpiecznych, opartych na zaufaniu relacji; tendencje do unikania bliskości lub nadmiernej zależności.

Myśli rezygnacyjne i autodestrukcyjne – długotrwała przemoc psychiczna może prowadzić do poczucia beznadziei, myśli samobójczych, samookaleczania oraz innych zachowań autodestrukcyjnych.

Wspólne skutki przemocy fizycznej i psychicznej

Obie formy przemocy mogą skutkować:

• długotrwałymi problemami emocjonalnymi i psychicznymi,
• trudnościami w zaufaniu innym ludziom,
• zaburzeniami w postrzeganiu świata jako miejsca bezpiecznego,
• trwałym obniżeniem poczucia bezpieczeństwa.

Skutki przemocy bywają niezwykle trudne do przezwyciężenia i często towarzyszą ofiarom przez wiele lat, nawet po ustaniu samej przemocy.

Jakie działania podejmowane są w celu przeciwdziałania przemocy?

Teoretycznie państwo polskie dysponuje narzędziami służącymi przeciwdziałaniu przemocy. Istnieje ustawa o przeciwdziałaniu przemocy domowej. Kontrolowane są (niektóre) substancje psychoaktywne. W praktyce jednak to wciąż za mało.

Coraz częściej słychać, że Niebieska Karta nie chroni. Jest procedurą – dokumentem, który nie zawsze przekłada się na realne bezpieczeństwo. Brakuje zdecydowanych działań, takich jak faktyczna i natychmiastowa separacja ofiary od sprawcy przemocy.

W konsekwencji bardzo często to ofiary pozostają bez realnej pomocy. Brakuje specjalistów, dostępnego wsparcia prawnego, a przede wszystkim – świadomości społecznej i empatii ze strony instytucji. Przemoc psychiczna nie jest „wymysłem”. Jest realnym cierpieniem, które wymaga realnych, konsekwentnych działań.

Każda doznana przemoc to o jedną przemoc za dużo.